Το παρακάτω απόσπασμα που βάζω, είναι από το βιβλίο «Η
διπλή δολοφονία του Στάλιν» του Νίκου Βεργίδη (εκδόσεις Arcadia, 1984). Είναι
το Κεφάλαιο 8, δηλαδή οι σελίδες 160-175 του βιβλίου.
ΣΕΛΙΔΑ 160
Στις 6 του
Μάρτη 1953 απ' τις 6 η ώρα το πρωί οι Σοβιετικοί που ανοίγουν τα ραδιόφωνά
τους, ακούνε αυτό που κανείς τους δε τολμούσε να διανοηθεί. Μεταξύ της
Παθητικής Συμφωνίας του Τσαϊκόφσκυ, και μιας σουίτας του Ιωάννη Σεβαστιανού Μπαχ,
ο εκφωνητής που με παγωμένη φωνή αναγγέλλει: «Η μεγάλη καρδιά του συναγωνιστή
του Λένιν, του πάνσοφου οραματιστή και Δάσκαλου, του αρχηγού του κόμματος και
του λαού, σταμάτησε να χτυπάει... Ο σύντροφος Στάλιν είναι νεκρός...». Κι
αμέσως μετά η ανακοίνωση του Π.Γ., της ΚΕ που συνιστούσε «εθνική πειθαρχία,
ενότητα και ηρεμία».
Η κρύα ανάσα
του τρόμου μπροστά στο άγνωστο αύριο, κυριεύει τη χώρα. Το σάστισμα είναι
γενικό. 'Οπως χαρακτηριστικά το θέτει κι ο Ηλίας Έρεμπουργκ * : «...Εδώ και
πολύ καιρό είχαμε συμφιλιωθεί με την ιδέα, πως ο Στάλιν είναι μια μυστηριώδης,
παντοδύναμη, αθάνατη θεότητα... Και τώρα αυτή η θεότητα... πέθαινε : και
μάλιστα από εγκεφαλικό επεισόδιο... 'Ηταν εκπληκτικό...». Αλλά τόσο ο
Έρεμπουργκ, όσο κι ο Σοβιετικός λαός υστερούν κατά 8 ώρες απ' τη τυπική πορεία
των γεγονότων. Απ' την ουσιαστική, υστερούν μήνες... χρόνια.
Ο Στάλιν
πέθανε στις 10 παρά 10' ακριβώς τη νύχτα της 5ης του Μάρτη. Στις 8 ώρες που
μεσολάβησαν της αναγγελίας του θανάτου του, έχει επιχειρηθεί, κι έχει πετύχει,
ένα πραξικόπημα. Μονάδες της πολιτικής αστυνομίας (M.V.D.) έχουν καταλάβει όλα
τα νευραλγικά πόστα της Μόσχας. Σ’ όλα τα σημεία της πόλης βρίσκονται στημένα
τα πράσινα καμιόνια,
ΣΕΛΙΔΑ 161
τα τανκς και τα φλογοβόλα της. 'Οπως Θα γίνει αργότερα
γνωστό, ο Μπέρια έχει «πάρει τα μέτρα του» πολύ πιο πριν. Απ' τις 2 του Μάρτη
ήδη, ύστερα απ' το πρώτο εγκεφαλικό
επεισόδιο του Στάλιν *, η Μ.V.D. έχει τεθεί σ' επιφυλακή.
«Τη νύχτα του
Σαββάτου στις 2 του Μάρτη, - αφηγείται ο Κρούστσεφ στον Αμερικανό Averel
Harryman - ο Στάλιν καλεί όλα τα μέλη του ΠΓ στο εξοχικό του σπίτι. Σπεύσαμε
αμέσως όλοι. Η πρόσκλησή του άλλωστε ήταν κάτι το συνηθισμένο. Τον βρήκαμε σε
μεγάλη φόρμα. Αστειευόταν ως συνήθως, και ήπιε και κάμποσα ποτήρια βότκα. Η βραδιά
κύλησε εύθυμα.
Κάθε Κυριακή ο
Στάλιν, συνήθιζε να τηλεφωνεί στο καθένα μας ξεχωριστά και να συζητά διάφορες
κρατικές υποθέσεις. Εκείνη τη Κυριακή όμως δε τηλεφώνησε. Παραξενευτήκαμε, αλλά
θεωρήσαμε πως ίσως δεν είχε κέφι. Τη Δευτέρα η απορία, μεταβλήθηκε σε σοβαρή
ανησυχία. Κι αυτό γιατί κάθε Δευτέρα κατέβαινε πάντα στη πόλη. Το απόγευμά μας
κάλεσε ο αρχηγός της Φρουράς και μας πληροφόρησε πως ο Στάλιν είναι άρρωστος.
Όλοι, ο Μπέρια, ο Μπουλγκάνιν, ο Μαλένκωφ κι εγώ, τρέξαμε γρήγορα στο Κούντσεβο
να τον επισκεφτούμε. Η εγκεφαλική αιμορραγία τον είχε χτυπήσει άσχημα, με
επακόλουθο να παραλύσουν το μπράτσο του, το ένα του πόδι και η γλώσσα του.
Ξενυχτήσαμε για τρεις συνεχείς μέρες στο πλευρό του. Αλλά δε ξανασηκώθηκε.
Κάποια στιγμή έδειξε να συνέρχεται. Μπήκαμε στη κάμαρά του. Μια νοσοκόμα του
έδινε τσάι μ’ ένα κουταλάκι. Μας κοίταξε περίλυπος και προσπάθησε ν’ αστειευτεί
δείχνοντάς μας με το γερό χέρι έναν πίνακα πάνω απ' το κεφάλι του. Σ' αυτόν
υπήρχε η εικόνα ενός κοριτσιού που τάιζε ένα αρνάκι. 'Ηθελε να μας δείξει το
μέγεθος της αδυναμίας του... 'Υστερα τον αφήνουμε μόνο και βγαίνουμε έξω...
Κάποια στιγμή μας ειδοποιεί ο γιατρός να τρέξουμε γιατί ο Στάλιν πέθανε... Τον
βλέπουμε ακίνητο στα πάτωμα. Αμέσως ο Μπέρια κραυγάζει γελώντας. «Ζήτω...
Πέθανε ο τύραννος». Γονατίζω πλάϊ στο Στάλιν. Βλέπω ν' ανοίγει το ένα του μάτι.
«Δεν είναι νεκρός» λέω. Σηκώνομαι και λέω στους άλλους να βγούμε έξω ώσπου να
έρθουν οι γιατροί. Πράγματι, βγήκαμε όλοι εκτός του Μπέρια. Αυτός έμεινε μαζί
του. Όταν φτάσαν οι γιατροί ο
ΣΕΛΙΔΑ 162
Στάλιν είχε ήδη ξεψυχήσει... Έκλαψα... Πιστεύω πως του
οφείλαμε τα πάντα. Έμοιαζε με τον Μεγάλο Πέτρο. Όπως κι εκείνος, πολέμησε τη
βαρβαρότητα με τη βαρβαρότητα. 'Ηταν ένας μεγάλος άντρας...».
Αν αξίζει το
κόπο να υπογραμμιστεί κάτι απ' αυτή τη γεμάτη «τύψεις» αφήγηση, είναι πως τη
στιγμή που ο Στάλιν ξεψυχάει, βρίσκονται πλάι του όλα τα μέλη του ΠΓ. Η επίσημη
εξήγηση για «εγκεφαλική αιμορραγία», ελάχιστα συντελεί στην αποσαφήνιση των
αιτίων του θανάτου του.
Μα ας
εξετάσουμε καλύτερα τα γεγονότα απ' την αρχή.
Στις 3 Γενάρη του 1953 μια επίσημη ανακοίνωση
πληροφορούσε τον Σοβιετικό λαό πως συνελήφθησαν εννιά καθηγητές της Ιατρικής *.
Όλοι τους υπηρετούσαν σαν οικογενειακοί γιατροί της καθοδηγητικής ομάδας στο
Κρεμλίνο. Η κατηγορία τους ήθελε πράκτορες των Αμερικανικών και Βρετανικών
μυστικών υπηρεσιών ειδικά, του διεθνούς σιωνισμού γενικότερα. (Οι περισσότεροί
τους ήσαν Εβραίοι). Η κατηγορία που τους αποδόθηκε, ήταν η δολοφονία δυό ηγετών
του κόμματος, των Ζντάνωφ, Σερμπακώφ, καθώς επίσης και οι απόπειρες δολοφονίας
των στραταρχών, Βασιλιέφσκυ, Γκοβόρωφ, Κόνιεφ, Στεμένκο κ.ά. Οι καθηγητές, «οι
δολοφόνοι με τις άσπρες μπλούζες» όπως ονομάστηκαν απ' τους ξένους
ανταποκριτές, ανήκαν σε μια σιωνιστική οργάνωση, τον «Αρμό» που έδρευε στις
ΗΠΑ.
Κανείς δε
ξεγελιόταν. Η υπόθεση των γιατρών αποτελούσε το έναυσμα για ένα νέο κύμα
διώξεων. Η παρουσία τους στο Κρεμλίνο ήταν μια άμεση ένδειξη για τη ταυτότητα
των «θυμάτων» τους. Φαινόταν καθαρά πως οι υποκινητές της συνομωσίας θα έπρεπε
να αναζητηθούν στα μέλη του ΠΓ. Ακόμα, την άποψη αυτή ενίσχυε και το εξής : Σ’
όλες ανεξαίρετα τις παλιές δίκες αναφερόταν στο κατηγορητήριο ότι οι
κατηγορούμενοι σχεδίαζαν την εξόντωση των τάδε ηγετών του κόμματος. Συνήθως ο
«τιμητικός κατάλογος» των «υποψήφιων θυμάτων» περιλάμβανε όλα τα μέλη του ΠΓ. Ο
καταπληκτικός όμως νεωτερισμός της υπόθεσης των καθηγητών, ήταν πως δε
κατηγορούνταν για απόπειρα δολοφονίας κανενός
ΣΕΛΙΔΑ 163
μέλους του ΠΓ. (οι Ζντάνωφ, Σερμπακώφ, ήσαν νεκροί πολύ
καιρό πριν). Η κατηγορία τους ήταν ότι σχεδίαζαν τη δολοφονία των επικεφαλής
των ενόπλων δυνάμεων, μόνο. Η μόνη ερμηνεία που χωρούσε είναι πως το ΠΓ
επεξεργαζόταν κάποιο πραξικόπημα σε βάρος του Στάλιν και του σταλινοκρατούμενου
στρατού. Το γεγονός επαληθεύτηκε μερικές μέρες, ύστερα απ' τη δολοφονία του Στάλιν.
Ο επικεφαλής της «Υπηρεσίας αναζητήσεων του τμήματος Ασφάλειας του Κράτους για
τη προστασία των Ηγετών», στρατηγός Ρυουμίκο εκτελείται. Λίγο καιρό αργότερα
εκτελείται κι ο διάδοχός του στην ίδια θέση, στρατηγός Βλοντζιμίρσκυ.... [331]
Στις 17 του Φλεβάρη δυο βδομάδες δηλαδή πριν το θάνατο του Στάλιν, η
«Ισβέστια» αναγγέλλει τον «ξαφνικό θάνατο» του αρχηγού της «Υπηρεσίας ασφάλειας
της διοίκησης του Κρεμλίνου» στρατηγού Κοσύνκι.... Συνδιαζόμενα όλ' αυτά με τις
απόπειρες δολοφονίας των στραταρχών Βασιλιέφκσυ, Γκοβόρωφ, Κόνιεφ κ.λ.π.
γίνεται φανερό πως υπάρχει σε πλήρη κίνηση ένα σχέδιο που στρέφεται ενάντια των
ηγετών του στρατού. Πρέπει νάναι πολύ κακόπιστος κανείς για να μη παραδεχτεί το
οφθαλμοφανές γεγονός.
Στη μυστική
του έκθεση στο 20ο συνέδριο ο Κρούστσεφ θα προσπαθήσει να θολώσει τα νερά με
λόγια σαν τα παρακάτω : «...Η συνομωσια των γιατρών υπήρξε μόνο στη φαντασία
του Στάλιν. Απλά κάποια γιατρίνα, η Τιμασούκ, ωθήθηκε από ξένες προς το κόμμα
δυνάμεις να γράψει στον Στάλιν ότι ορισμένοι γιατροί εφαρμόζουν ακατάλληλες
μεθόδους. Αμέσως ο Στάλιν διέταξε τη σύλληψη των γιατρών, υποδεικνύοντας
μάλιστα και τον τρόπο ανάκρισής τους. Υπόδειξε ότι ο καθηγητής Βινογκράντωφ, θα
έπρεπε να αλυσοδεθεί και να βασανιστεί. Κάλεσε τον πρώην υπουργό Ασφαλείας σ.
Ιγνάτιεφ, και τον επιφόρτισε να αποσπάσει ομολογίες. «Αν δε πετύχεις ομολογίες
- του είπε - θα σε κοντύνω κατά ένα κεφάλι»... Όταν τα μέλη του ΠΓ λάβαμε τα
πρακτικά των ομολογιών, καταλάβαμε αμέσως πως είναι 100 % χαλκευμένες. Όταν μας
τα παράδινε, ο Στάλιν είπε «Είστε στραβοί σαν τυφλοπόντικες. Δε γνωρίζετε ταν
εχθρό. Τι θα γίνει όταν δε θάμαι εδώ;
ΣΕΛΙΔΑ 164
Θα καταστρέψετε τη χώρα». [332]
Ας αφήσουμε
τον Κρούστσεφ να λέει τα δικά του κι ας επιστρέψουμε στα αληθινά συμβάντα. Δύο
είναι οι πλέον διαδεδομένες εκδοχές για τον τρόπο δολοφονίας του Στάλιν. Η
πρώτη που προέρχεται απ' τον Μπέρια * έχει ως εξής : «Στη «ντάτσα» του Στάλιν
στο Κούντσεβο υπήρχαν 8 πανομοιότυπα δωμάτια. Στη κάθε κρεμάστρα δεκάδες
ολόιδιων στολών. Σ ένα απ' αυτά μάλλον, ο Στάλιν συγκαλεί το Πρεζίντιουμ.
Ημερομηνία : 1η του Μάρτη. Θέμα : η συνομωσία των «άσπρων μπλουζών». Ο Λάζαρος
Καγκάνοβιτς, ο υπέργηρος πεθερός του Στάλιν * ζητά οργισμένος να σταματήσουν οι
ανακρίσεις. Ο Στάλιν αρνείται. Τότε ο Καγκάνοβιτς σκίζει τη κομματική του
ταυτότητα και τη πετάει στο πρόσωπο του Στάλιν. Κατάπληκτος ο τελευταίος τρέχει
να χτυπήσει τα «κουδούνια εκτάκτου ανάγκης». Ξαφνικά όμως ανατρέπεται και
πέφτει λιπόθυμος. Ο Μολότωφ ανοίγει ένα ντουλαπάκι και βγάζει ένα μπουκάλι
κονιάκ. Γεμίζει ένα ποτήρι και το προσφέρει στον Στάλιν που το πίνει μηχανικά.
Ο Στάλιν είναι χαμένος. Κι αυτά γιατί το κονιάκ που ήπιε ήταν δηλητηριασμένο.
Το είχε εκεί για να δολοφονεί τους ανεπιθύμητους...» [333]
Πρόκειται
αναμφισβήτητα για μια «σατανιστική» εκδοχή, κατασκευασμένη 100%. Μ' αυτή ο
πραγματικός δολοφόνος του Στάλιν, ο Μπέρια, προσπαθεί να δικαιολογηθεί γι' αυτό
που ήδη του καταλογίζουν. Γι' αυτό που λίγες μέρες αργότερα θα εκτελεστεί. Το
ενδιαφέρον είναι ότι δοκιμάζει να στρεβλώσει τα γεγονότα και να συγκαλύψει τους
αληθινούς συνενόχους του, λέγοντας πως είναι ο Καγκάνοβιτς που σκίζει τη
ταυτότητα προκαλώντας έτσι τον Στάλιν. Η αλήθεια είναι πως τη πράξη αυτή τη
κάνει ο Βοροσίλωφ. Μας το αποκαλύπτει ο Σοβιετικός πρεσβευτής στη Βαρσοβία
Πονομαρένκο. Η μαρτυρία του δημοσιεύτηκε στις 7 του Ιούνη 1957, απ' τον Michel
Korde στη «France-Sοίre»: Σύμφωνα με τον Πονομαρένκο λοιπόν, είναι ο Βοροσίλωφ
που σκίζει τη ταυ-
ΣΕΛΙΔΑ 165
τότητα του κόμματος, λέγοντας: «Αν γίνει κάτι παρόμοιο*
δε θέλω να είμαι μέλος ενός τόσο ατιμασμένου κόμματος»,
Υπάρχει ένα
γεγονός που τεκμηριώνει την άποψη πως ο Βοροσίλωφ είναι ο αληθινός
πρωταγωνιστής ταυ επεισόδιου. Απ' τα 1938 ήδη, ο Τρότσκυ αναλύοντας τη πολιτική
κατάσταση της ΕΣΣΔ εντοπίζει στον Βοροσίλωφ τον αρχηγό της αντιπολιτευόμενης
στον Στάλιν, τάσης. [334] Ας σκεφτούμε ότι ο Τρότσκυ διαθέτει έμπιστους
πληροφοριοδότες μέσα στην ίδια την ΕΣΣΔ.
Όσο αφορά τον
Μπέρια όλα τα διαθέσιμα στοιχεία τον εμφανίζουν δολοφόνο του Στάλιν. Ο Ζορές
Μεντβέντεφ [335] τον εμφανίζει να επεμβαίνει στα 1941 και να
εξασφαλίζει «ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης» στον καταδικασμένο για
«αντισοσιαλιστική δράση» καθηγητή Βαβίλοφ. Ο Μεντβέντεφ μας πληροφορεί ότι ο
Μπέρια διαφώνησε με τη καταδίκη του καθηγητή σε θάνατο κι ότι διατήρησε μαζί του
μυστική αλληλογραφία. Παρόμοιες πράξεις βέβαια, έρχονταν σε σύγκρουση με τις
επίσημες αποφάσεις του κόμματος.
Ένα άλλο
στοιχείο που συνηγορεί ενάντια στον Μπέρια, είναι και τούτο : Ο Κρούτσεφ τον
κατηγορεί πως είχε ετοιμάσει σχέδιο αποχώρησης των Σοβιετικών απ’ το Βερολίνο
και την Ανατολική Γερμανία [336]. Ο
γραμματέας της Κ.Ο. στο Ανατ. Βερολίνο Μπράντ που διέφυγε στη Δύση,
επιβεβαιώνει τα λόγια του Κρούστσεφ για το σχέδιο του Μπέρια. [337]
Κι ο
Κρούστσεφ; Ποιος είναι ο δικός του ρόλος;
Μια λεπτομερής ανάλυση των στοιχείων μας
οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο Κρούστσεφ εμφανίζεται σαν η κεντρώα λύση στο κόμμα.
Απ' ότι
φαίνεται, αντέδρασε η Κ.Ε. Το ζήτημα τώρα έπαιρνε σοβαρές διαστάσεις για τους
πραξικοπηματίες. Ενέργησαν
ΣΕΛΙΔΑ 166
κεραυνοβόλα και κατάπνιξαν τις πιθανές αντιδράσεις στο
στρατό, εκτελώντας τους στρατηγούς Ρυουμίκο, και Βλοντζιμίρσκυ. Πως όμως θα
εξουδετέρωναν μια έκτακτη συνεδρίαση της ΚΕ; Τα μηνύματα δυσαρέσκειας
πληθαίνουν. Το τρίτο σημαντικότερο μέλος της συνομωσίας, ο Μαλένκωφ, προσπαθεί
με αστραπιαίες κινήσεις να εδραιώσει τη πεποίθηση της αλλαγής. Μιλάει για «νέα
πορεία του Σοβιετικού έθνους» κλ. Στις 27 του Μάρτη, προχωρεί στη σημαντικότερη
κίνηση. Με τη συνεργασία του Βοροσίλωφ, που υπογράφει σαν αρχηγός του κράτους,
εκδίδει μια ανακοίνωση με την οποία παραχωρείται μια μεγάλη αμνηστία. Σύμφωνα
μ' αυτή απελευθερώνονται αυτόματα, ανεξάρτητα απ' τη ποινή που εκτίουν, οι
έγκυες γυναίκες, οι μητέρες με παιδιά κάτω των δέκα ετών, οι νέοι και οι νέες
κάτω των δεκαοχτώ, οι γέροντες, καθώς και όσοι εκτίουν ποινή φυλάκισης κάτω των
πέντε χρόνων. Όπως πολύ σωστά παρατήρησαν την επόμενη κι όλας μέρα οι ξένοι
ανταποκριτές, η απόφαση, τείνει να εμφανίσει το θάνατο του Στάλιν σαν
ευτυχισμένο γεγονός. παράλληλα οι πραξικοπηματίες μ' επικεφαλής τον Κρούστσεφ,
επιτίθενται ολοένα και περισσότερο στη «λατρεία των μεγάλων αντρών». Στις 28
τον Απρίλη ο παλιός μπολσεβίκος Τ.Ι. Πετρόφσκυ, θύμα των προηγούμενων
εκκαθαρίσεων παρασημοφορείται, με το παράσημο του «Κόκκινου Αστέρα», με την ευκαιρία
της 73ης επετείου των γενεθλίων του. Δυό βδομάδες πρωτύτερα, ο Μπέρια διατάζει
τη σύλληψη του προσωπικού φίλου και συμπατριώτη του Στάλιν, Ρουκζαντέ. [338]
Υπουργός
Ασφαλείας στη Δημοκρατία της Γεωργίας ο Ρουκζαντέ, θεωρείται σαν εχθρός του Μπέρια.
Στα 1952 τον είχε καταγγείλλει στον Στάλιν σαν τον αυτουργό κάποιας συνομωσίας.
'Αλλο ένα στοιχείο δηλαδή για την άποψή μας.
Αλλά σύντομα
οι πραξικοπηματίες υποχρεώνονται να κάνουν πίσω. Σίγουρα αντέδρασε η ΚΕ και η
βάση του κόμματος. Αργότερα θα γίνει λόγος για ένα υπόμνημα Γεωργιανών, όπου
κατηγορούνταν οι Κρούστσεφ, Μπουλγκάνιν, ότι διέταξαν κάποιους γιατρούς να
δολοφονήσουν με ένεση τον Στάλιν. Φαίνεται πως οι φήμες για δολοφονία
διαδίδονται μέρα
ΣΕΛΙΔΑ 167
με τη μέρα. Και το κυριότερο: όλες οι εκδοχές έχουν μια
κοινή πάνω κάτω βάση [339]. Φαίνεται επίσης πως οι υποψίες συγκεντρώνονται στο
πρόσωπο του Μπέρια. Τρομοκρατημένοι οι πραξικοπηματίες ανακαλύπτουν τη λύση. Θα
εκτελέσουν τον Μπέρια. Έτσι θα εμφανιστούν σαν οι θεματοφύλακες και συνάμα
εκδικητές του Σταλινισμού. Ο τρόπος που εκτελείται ο Μπέρια μοιάζει με τις πιο
«παλαβές» μεσαιωνικές διηγήσεις. Ο Κρούστσεφ τον αποκαλύπτει στον Γάλλο
σοσιαλιστή γερουσιαστή Pier Kommen, όταν ο τελευταίος επισκέφτηκε τη Μόσχα
επικεφαλής μιας αντιπροσωπείας του κόμματός του. «Ελάχιστο διάστημα μετά τον
θάνατο του Στάλιν — αφηγείται ο Κρούστσεφ -- εμείς, τα μέλη του Πρεζίντιουμ,
αρχίσαμε να παίρνουμε διάφορες πληροφορίες, ότι ο Μπέρια προετοίμαζε κάποιο
πραξικόπημα. Τον παρακολουθήσαμε, και διαπιστώσαμε ότι ήταν αλήθεια. Αμέσως
οργανώσαμε μια σύσκεψη του Πρεζίντιουμ, στην οποία μετείχε κι ο Μπέρια. Τον
παρουσιάσαμε όλα τα ντοκουμέντα που διαθέταμε. Αιφνιδιάστηκε και δεν ήξερε τι
ν' απαντήσει. Τον κλειδώσαμε σ' ένα γραφείο του Κρεμλίνου και αρχίσαμε ν' αναζητούμε
τον τρόπο τιμωρίας του. Η θέση μας ήταν εξαιρετικά δύσκολη γιατί δεν διαθέταμε
δικονομικά στοιχεία που να δείχνουν ατράνταχτα την ένοχή του. Επειδή όμως αφ'
ενός είμαστε βέβαιοι για την ενοχή του, κι αφετέρου δεν είχαμε τις απαραίτητες
μαρτυρίες για να τον δικάσουμε δημόσια, αποφασίσαμε να τον τουφεκίσουμε
αμέσως...» [340]
Αυτό που
προκύπτει απ' τις φλυαρίες του Κρούστσεφ, είναι πως ο Μπέρια τουφεκίστηκε
σχεδόν αναίτια. Αν υπήρχε συνομωσία, δε θα χάνανε την ευκαιρία να τον
παραπέμψουνε σε δίκη, προβάλλοντας παράλληλα την ικανότητά τους. Άλ-
ΣΕΛΙΔΑ 168
λωστε το ομολογεί κι ο ίδιος. «Δεν είχαμε μαρτυρίες»,
λέει. Το ότι δεν τον πέρασαν από δίκη, σημαίνει πως φοβόντουσαν κάποιες
αποκαλύψεις του. Έπειτα, αν παραδεχτούμε πως ο Μπέρια οργάνωνε πραξικόπημα, πως
επέτρεψε στον εαυτό του να πέσει έτσι εύκολα στη φάκα; Πολύ απλά, δε φαντάστηκε
το κάζο που του είχαν σκαρώσει πίσω απ’ τη πλάτη του.
Πήγε στη
συνεδρίαση, βέβαιος ότι έχει να κάνει με φίλους.
Η εκτέλεση
ταυ Μπέρια, βοήθησε να κοπάσει κάπως ο θόρυβος. Αλλά δε φτάνει. Η δυσαρέσκεια
που κουφοβράζει στο κόμμα, γίνεται απ' όλους αντιληπτή. Ο Κρούστσεφ οργώνει τη
Σοβιετική περιφέρεια, βγάζοντας πύρινους λόγους ενάντια στους «λυσσασμένους
σκύλους του καπιταλισμού» όπως ο Μπέρια. Ταυτόχρονα μιλάει συνέχεια υπέρ της
εκβιομηχάνισης, καυτηριάζοντας όσους θέλουν να δώσουν προτεραιότητα στη
παραγωγή καταναλωτικών αγαθών. Ένας απ' αυτούς είναι κι ο πρωτοστατήσας στη
δολοφονία του Στάλιν, Μαλένκωφ. Με άλλα λόγια ο Κρούτσεφ διατρανώνει τη πίστη
του στη Σταλινική γραμμή πλεύσης.
Στην επέτειο
των 75 χρόνων απ' τη γέννηση του Στάλιν, στις 21 του Δεκέμβρη 1954,
οργανώνονται θεαματικοί εορτασμοί. 'Ολος ο τύπος υμνεί τον «μεγάλο πατέρα των
λαών». Γίνονται παρελάσεις, εκφωνούνται λόγοι, κ.λ. (Η προηγούμενη επέτειος
είχε περάσει περίπου στα μουγκά...). Είναι φανερά πως όλ’ αυτά στρέφονται
ενάντια στον δεύτερο βασικό υπεύθύνο της δολοφονίας του Στάλιν, τον Μαλένκωφ. Η
βάση του κόμματος έχει στριμώξει άγρια τους πραξικοπηματίες. Αυτοί με τη σειρά
τους κάνουν ό,τι τους είναι μπορετό για να αποχτήσουν «σταλινικά εύσημα».
Πότε άρχισε
να σχηματοποιείται η συνομωσία ενάντια στη ζωή του Στάλιν; Ή μάλλον, ποιά
υπήρξαν τα συμβάντα που μας επιτρέπουν να χαράξουμε κάποιες οριοθετήσεις;
Απ' ότι
μαρτυρούνε τα διαθέσιμα στοιχεία, η κατάσταση αποκρυσταλλώνεται στα 1948 πάνω
στην εξής διαφωνία. Πολιτική κατανάλωσης ή ανασυγκρότησης σε εθνικό-βιομηχανικό
επίπεδο; Ο Στάλιν τάσσεται με τη δεύτερη θέση. Αυτό που που προέχει
υποστηρίζει, είναι να ξαναστήσουμε όρθια τη
ΣΕΛΙΔΑ 169
Σοβιετική Βιομηχανία. 'Ετσι και μόνο έτσι, θα
δημιουργήσουμε την απαραίτητη υποδομή για μια μελλοντική καλυτέρευση του
βιοτικού επίπεδου. Μια καταναλωτική πολιτική αντίθετα, θα είχε σαν αποτέλεσμα
την αποτελμάτωση της ΕΣΣΔ στα συντρίμμια της *.
Οι
διαφωνούντες με τη παραπάνω Θέση, συσπειρώνονται γύρω απ' τον πρόεδρο της
Κρατικής Επιτροπής Σχεδίου της ΕΣΣΔ, καθηγητή Βοζνιεσένσκι. Σε μια μελέτη [341]
του που εκδόθηκε στα 1948, ο καθηγητής, υπερασπίζεται την αυτονομία των
οικονομικών όρων. Κατά τη γνώμη του προείχε η αναθέρμανση του νόμου της αξίας,
των τιμών της αγοράς και της σπιτικής οικονομίας. Τις απόψεις του δέχτηκαν και
οι οικονομολόγοι Ντ. Γιαροσένκο και Ν. Νότκιν. Ο Στάλιν κατέκρινε άγρια τις
απόψεις τους. Ο Βοζνιεσένσκι συνελήφθη και εκτελέστηκε στα τέλη του 1949. Άθελά
του ο Κρούστσεφ μας πληροφορεί ότι τόσο αυτός όσο κι ο Μαλένκωφ στάθηκαν στο
πλευρό του καθηγητή στη διαμάχη του με τον Στάλιν. Στη μυστική του έκθεση στο
20ο συνέδριο αναφέρει πως επισκέφτηκαν του Στάλιν, προκειμένου να μεσολαβήσουν
για έναν συνάδελφό του. «Ο Βοζνιεσένσκι — ούρλιαξε ο Στάλιν — ξεμασκαρεύτηκε.
Εκτελέστηκε σήμερα το πρωί σαν εχθρός του λαού. Μου λέτε τώρα ότι είστε κι
εσείς εχθροί του λαού;» Αυτό δείχνει πως η εκτέλεση του καθηγητή δεν οφείλεται
στη «ψυχοπάθεια» του Στάλιν και μόνο. Τα μέλη του ΠΓ βρίσκονταν πίσω απ' τους
οικονομολόγους. Ο πάντα άριστα πληροφορήμένος Deutcher το παραδέχεται. «'Υστερα
απ' την απά-ντηση του Στάλιν — γράφει — η μόνη λύση που απόμενε στον Κρούτσεφ
και στους συντρόφους ταυ, ήταν να συγκαλέσουν το ΠΓ σε έκτακτη συνεδρίαση. Κάτι
τέτοιο όμως θα σήμαινε ανοιχτή εξέγερση. Δε τόλμησαν να προχωρήσουν. Γνώριζαν
ΣΕΛΙΔΑ 170
πως θα ανατρέπονταν πριν ακόμα επιχειρήσουν το
παραμικρό» [342]. Μόνη ελπίδα λοιπόν η δολοφονία...
Αλλά η
διαμάχη δε καταλάγιασε με την εκτέλεση του Βοζνιεσένσκι. Τα μέλη του ΠΓ
επιχειρούν τον Νοέμβρη του 1951 μια αντεπίθεση. Παροτρύνουν δυό οικονομολόγους,
τους Α.Β. Σάνιν και Β.Γκ. Βέντσερ, να προτείνουν τη πώληση των πάγιων μέσων
παραγωγής απ' το κράτος στα Κολχόζ. Η εναρμονισμένη με τα καλέσματά της
«καταναλωτικής πολιτικής» πρόταση, απόβλεπε στον αιφνιδιασμό. Πριν δηλ.
προλάβει ο Στάλιν ν' αντιδράσει να συγκληθεί το ΠΓ και να την αποδεχτεί. 'Ομως
ο Στάλιν αντέδρασε ταχύτατα. Με δηλώσεις του στον τύπο, την ίδια κιόλας μέρα,
απόρριψε ασυζητητί μια τέτοια προοπτική
[343] . Αξίζει να σημειωθεί πως η πρόταση των Σάνιν - Βέντσερ, θα
εφαρμοστεί ακέραια 5 χρόνια αργότερα απ' τον Κρούστσεφ *.
Όπως με
αναμφισβήτητο τρόπο μας μεταδίδουν τα ίδια τα γεγονότα, η συνομωσία ενάντια
στον Στάλιν έχει διεθνείς διακλαδώσεις. Δε μπορεί λ.χ. να θεωρηθεί τυχαίο το
γεγονός ότι οι δίκες πού γίνονται εκείνη την εποχή στις «σοσιαλιστικές» χώρες,
αφορούν έμμεσα το αντικείμενο της διαμάχης στην ΕΣΣΔ. Στη δίκη της Πράγας π.χ.
η κατηγορία ενάντια στον Σλάνσκι και τους «υπόλοιπους ηγέτες του συνομωτικού
ΣΕΛΙΔΑ 171
κέντρου», είναι πως προσπαθούσαν να σαμποτάρουν την ομαλή
ροή εμπορευμάτων στην ΕΣΣΔ. Αγνοώντας τις υπάρχουσες συμφωνίες, απαιτούσαν απ'
αυτήν τιμές κατά πολύ μεγαλύτερες απ' τις τρέχουσες τιμές της παγκόσμιας
αγοράς. Αντίθετα πουλούσαν τα ίδια ακριβώς εμπορεύματα στις καπιταλιστικές
χώρες με τιμές κυριολεκτικά εξευτελιστικές*
[344] . Αν συσχετίσουμε την άποψή μας με το ότι ο Μπέρια αλληλογραφούσε
με «φίλους» απ' τις «σοσιαλιστικές» χώρες
[345] , καταλήγουμε σε χειροπιαστά συμπεράσματα.
Στις 14 του
Φλεβάρη του 1956 αρχίζει τις εργασίες του στη Μόσχα το 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ. Η
λατρεία του Στάλιν βρίσκεται στο απόγειό της. Πρόκειται για ένα πρωτόγνωρο
γεγονός. Ο λαός της ΕΣΣΔ έχει επιβάλλει στους έκπληκτους πραξικοπηματίες τη
Σταλινική λατρεία. Τα επαινετικά για τη «μεγάλη προσωπικότητα» του Στάλιν
σχόλια, διαδέχονται το ένα το άλλο στις « Πράβδα», «Ισβέστια». «...Η φλόγα των
λόγων του σ. Στάλιν, θα καίει αιώνια σε εκατομμύρια καρδιές», γράφει στα τέλη
του Δεκέμβρη η «Ισβέστια». Με το άνοιγμα του συνεδρίου όμως, μια περίεργη σιωπή
καλύπτει τ' όνομα του Στάλιν. Δεν αναφέρεται παρά μια μόνο φορά σε μια ομιλία
100 σελίδων, τη λεγάμενη «Έκθεση δράσης», που διαβάζει ο Κρούστσεφ, όταν
ανοίγει την αυλαία του συνεδρίου. [346] Ο σ. Στάλιν που ο θάνατος τον άρπαξε
απ' τις τάξεις μας...» [347] Τη
συνομωσία σιωπής διακόπτουν δύο λόγοι ξένων αντιπροσώπων: του Κινέζου στρατάρχη
Σου-Τεχ, και του Mauris Torez. Κι οι δυο τούς εκφωνούν δυο μικρούς ύμνους «στη
μνήμη του μεγάλου ηγέτη των λαών». [348]
Το παράδειγμά τους ακολουθεί σε λίγο κι ο Καγκάνοβιτς. Εξυμνεί κι αυτός
τον «μεγάλο αρχηγό της παγκόσμιας εργατικής τάξης».
ΣΕΛΙΔΑ 172
Είναι ο
Μικογιάν που δίνει το πρώτο πλήγμα στη μνήμη του Στάλιν. Ο λόγος του στρέφεται
αποκλειστικά ενάντια στους «ήρωες» και τη κάθε είδους προσωπολατρεία. [349]
Οι 1.500 αντιπρόσωποι, που τα χειροκροτήματά τους τράνταξαν την αίθουσα
όταν αναφέρθηκε το όνομα του Στάλιν, στέκουν τώρα σκεφτικοί. Έχει γίνει πλέον
φανερό πως η σιωπή για το νεκρό γραμματέα εγκυμονεί κάτι το εξαιρετικά
συνταρακτικό. Ο λόγος του Μικογιάν αποτελεί ένα αδιάψευστο προανάκρουσμα. Ο
σεισμός επιφυλάσσεται για τις 25 του Φλεβάρη, τη νύχτα...
Μεσάνυχτα. Με
έκδηλη την αγωνία στα πρόσωπα οι 1.500 αντιπρόσωποι βρίσκονται σε μια αγωνιώδη
αναμονή... Μόλις πληροφορήθηκαν για κάποια έκτακτη συνεδρίαση... Χωρισμένοι σε
μικρές ομάδες σιγοκουβεντιάζουν προσπαθώντας να ερμηνεύσουν την ανακοίνωση που
τους καλούσε να μην αποχωρήσουν. Ο Κρούστσεφ ανεβαίνει στο βήμα. Ας ακούσουμε
τη γλαφυρή, όσο και αληθινή περιγραφή του Claude Couband. «...Ο Κρούστσεφ
αρχίζει με την ανάγνωση μιας υποτιθέμενης «διαθήκης» του Λένιν. Αμέσως μετά το
απολιθωμένο ακροατήριο βυθίζεται στο δράμα. Μοιάζει σαν έγκλημα, σαν ιεροσυλία
συλλογική. Ο Κρούστσεφ με τους Σοβιετικούς ηγέτες απ' τη μια, 1.500 συνένοχοι
απ' την άλλη. Ο Κρούστσεφ σπάει το είδωλο, το θρυμματίζει, το εξαρθρώνει. Το
ακροατήριο έχει αφεθεί σε μια γλυκιά υστερία. Χειροκροτούν, υπερθεματίζουν,
κλαίνε. Σημειώνονται και λιποθυμίες. Οι κολασμένοι λυτρώνονται. Αυτό είναι; μια
λύτρωση, ένας τελετουργικός φόνος...»
[350]
Περισσότερο
απ' όλους λυτρώνονται οι πραξικοπηματίες. Ξεκίνησαν ένα αμφίβολης έκβασης
εγχείρημα. Στόχος η καθαγίαση της θέσης τους μέσω της συνεδριακής συγκατάθεσης.
Δεν ήσαν βέβαιοι για τίποτα. Έπρεπε όμως να συντομεύσουν το ξεκαθάρισμα της
κατάστασης. Η θέση τους κάθε άλλο παρά ασφαλής κρίνεται. Υπάρχουν άπαρτα
Σταλινικά κάστρα. Κυριότερο, ο στρατός. Το τίμημα που αναγκάστηκαν να πληρώσουν
προκειμένου να διατηρηθούν στη κορφή ήταν η επαναφορά της «Σταλινικής
προσωπολατρείας».
ΣΕΛΙΔΑ 173
Μόνο σωσίβιο που απόμενε για να σταθεροποιήσουν τη θέση
τους και να γλυτώσουν απ' το μόνιμο άγχος μιας πιθανής σταλινικής αντεκδίκησης,
ήταν ο κατασταλαγμένος κομματικός μηχανισμός και η ψυχολογία του «πόστου» που
αυτός παρήγαγε. Δε λάθεψαν στις προβλέψεις τους. Από πολλές και διασταυρωμένες
πηγές, τονίζεται η ανακούφιση που επικράτησε στους σύνεδρους. Ήσαν κι αυτοί
«γιοί». Η προσωπικότητα του Στάλιν τους ισοπέδωνε στον ίδιο με τους
πραξικοπηματίες βαθμό. Νιώθαν σε τελευταία ανάλυση την ίδια ανασφάλεια.
Για έξι
ολόκληρες ώρες ο Κρούστσεφ λέει, λέει, λέει... Κλαίγοντας με λυγμούς «συντρίβει
τον μύθο». «Ο Στάλιν δεν ενεργούσε με πειθώ. Του άρεσε να επιβάλλει τις θέσεις
του, αξιώνοντας πλήρη υποταγή». «Όποιος δοκίμαζε να παρουσιάσει τη δικιά του
άποψη ήταν προορισμένος να εξοντωθεί ηθικά και φυσικά». «Σταθεροποίησε τη
χρησιμοποίηση της πιο ωμής καταπίεσης, εξαρθρώνοντας έτσι κάθε έννοια επαναστατικής
λογικής». «Ο Στάλιν τσάκισε όλους τους κανόνες του λενινισμού». «Υποχρέωσε το
κόμμα και τη N.K.V.D. να εξαπολύσουν μια μαζική τρομοκρατία, τη στιγμή που οι
εκμεταλλεύτριες τάξεις είχαν εξαφανιστεί»». «Πολλοί τίμιοι αγωνιστές πλήρωσαν
με το αίμα τους τη Σταλινική μισαλοδοξία». «Ο Στάλιν δεν ήταν τίποτα άλλο, παρά
ένας νοσηρός εγκληματίας». «Η πατρίδα μας λίγο έλλειψε να καταστραφεί στο
πόλεμο, εξαιτίας των λαθών του Στάλιν». «Τον είπανε στρατηγική μεγαλοφυΐα,
παρόλο που δεν επισκέφτηκε ποτέ του το μέτωπο». Κι ο κατάλογος συνεχίζεται για
πολύ... Η δεύτερη δολοφονία του Στάλιν ολοκληρώνεται. Πλήρωνε για ένα πράγμα
και μόνο. Αρνήθηκε να πάψει να εκβιάζει το πεπρωμένο προσφέροντας έτσι στους
«γιους» τον τόσο ποθητό εφησυχασμό. Εξακολουθούσε να ανακαλύπτει «εχθρούς του
λαού» σκορπώντας δεξιά κι αριστερά την ανασφάλεια. Η όποια θέση κατείχαν τα
μέλη της «Nomenclatυra» δεν αντιπροσώπευε απολύτως τίποτα. 'Ηταν ένα σκέτο
χαρτί χωρίς κανένα αντίκρυσμα.
Υ.Γ. 1 Στα
1948-1953 ο Τίτο πετάει το γάντι στην ΕΣΣΔ με τον γνωστό τρόπο. Ο Στάλιν
βρίζει, απειλεί θεούς και δαίμονες,
ΣΕΛΙΔΑ 174
μα δεν στέλνει τα «στρατεύματα του σύμφωνου της
Βαρσοβίας» να επιβάλλουν ένα «ορθόδοξο καθεστώς» στη Γιουγκοσλαβία. Αυτό που
έκαναν δηλαδή οι αντισταλινικοί στην Ουγγαρία, στην Τσεχοσλοβακία και στο
Αφγανιστάν.
Υ.Γ. 2 Επί τέσσερα μερόνυχτα, 10.000.000 Σοβιετικοί
παρελαύνουν μπροστά απ' το βαλσαμωμένο λείψανο του Στάλιν, στον «οίκο των
Συνδικάτων». Τη πρώτη μέρα, κι ενώ η τελετή εξελισσόταν ήρεμα, τεράστια πλήθη
άρχισαν να κινούνται αυθόρμητα προς την ερυθρά πλατεία. Ήταν τόσος πολύς ο
κόσμος, που οι αρχές τρομοκρατήθηκαν, δεδομένου ότι δεν είχαν προβλέψει τόσο
μεγάλη προσέλευση λαού. Αποτέλεσμα; Η αστυνομία πανικοβλήθηκε και συνακόλουθα
δημιουργήθηκε χάος: Τα πλήθη άρχισαν να τσαλαπατιούνται και το τέλος της μέρας
βρήκε στην Ερυθρά πλατεία πάμπολλους ποδοπατημένους νεκρούς. Άραγε όλ' αυτά τα
εκατομμύρια «πείστηκαν» να παρελάσουν απ' το μαυσωλείο έχοντας ο καθ' ένας στη
πλάτη του ένα πιστόλι απ' τη G.P.U. ; Κι όμως υπήρξαν και κάποιοι «μελετητές»
που στη προσπάθειά τους να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα - στη προκειμένη
περίπτωση τα δείγματα λατρείας στο πρόσωπο του Στάλιν - υποστήριξαν έμμεσα κάτι
παρόμοιο. Ένας απ' αυτούς, ο Erich Fromm λέει και τα παρακάτω: «...Ο Στάλιν
κατόρθωσε την όποια βιομηχανική πρόοδο μ' ένα σατανικό τρόπο. Η απανθρωπιά του
και η περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής, όμοια μ' εκείνη του Χίτλερ, επέτυχε τη
κυνική διάβρωση της έννοιας ουμανισμός...» * και μπλα-μπλα.
Μήπως, απλώς
έκαναν μια βόλτα για να πειστούν ότι ο «τρελλός» είναι νεκρός; Ή, ακόμα
χειρότερα, χάρηκαν γι' αυτόν τον θάνατο και βγήκαν στους δρόμους κλαίγοντας να
διαδηλώσουν τη χαρά τους;
Ο κάθε
αναγνώστης με στοιχειώδη, λογική και αντικειμενικότητα, μπορεί να ερμηνεύσει
τις εκδηλώσεις του πλήθους και να βγάλει συμπεράσματα για το πόσο κι αν τον
αγαπούσε αυτός ο Λαός.
Υ.Γ. 3 Ο
Κρούστσεφ στη μυστική του έκθεση στο 20ο συνέδριο. «Θα με ρωτήσετε και θάχετε
δίκιο σύντροφοι, πως έγινε
ΣΕΛΙΔΑ 175
εμείς, άνθρωποι με τόσους αγώνες και δάφνες και σιωπήσαμε
μπροστά σε τέτοια ανήκουστα εγκλήματα. Μήπως φοβηθήκαμε; Όχι σύντροφοι, δεν
είναι ότι φοβηθήκαμε. Απλά ήταν τόσο μεγάλη η αίγλη του Στάλιν, που ο λαός δε
θα μας πίστευε. Αυτή είναι η μοναδική αλήθειά για τη σιωπή μας. Ο Σοβιετικός
λαός δε θα παραδεχόταν ποτέ πως είχαν συμβεί τέτοια ανομήματα». [351]
Υ.Γ. 4 Στις
29 Οκτωβρίου του 1961 (περισσότερο από 8 χρόνια μετά τον θάνατο του Στάλιν) μια
ταμπέλα κρεμιέται μπρος απ' το Μαυσωλείο της Κόκκινης Πλατείας: «κλειστό για
επιδιόρθωση». Όταν θ' ανοίξει λίγες μέρες αργότερα, το σώμα του Στάλιν δεν θα
είναι πια εκεί. Η προσωπολατρεία με δύο θεούς έχει ελαττώματα. Ενώ αντίθετα,
είναι φανερό τι πλεονεκτήματα απορρέουν απ' την ύπαρξη μιας και μόνο αυθεντικής
θεότητας δηλ. του Λένιν. (Άλλωστε ο μονοθεϊσμός έχει επικρατήσει εδώ και
αιώνες. Κι εδώ που τα λέμε, οι Σοβιετικοί είναι πρωτοπόροι και καμιά δύναμη δε
θα τους υποχρέωνε να επαναφέρουν τον πολυθεϊσμό). Τώρα, αν αυτή η εκπαραθύρωση
αφορούσε τον πραγματικό δημιουργό της ΕΣΣΔ σαν τέτοιας, είναι πρόβλημα που δεν
απασχόλησε σχεδόν κανέναν απ' όσους πρωτοστάτησαν σ' αυτή. (Και μέσα και έξω
απ' την ΕΣΣΔ). Οπωσδήποτε η «αποσταλινοποίηση» στοιχειοθέτησε μια απ' τις πιο
παράδοξες τραγωδίες της Ιστορίας. Ο αληθινός δημιουργός να καταβαραθρώνεται στο
όνομα της μη προσωπολατρείας ενώ ταυτόχρονα ο απλός συνεργός ν' ανυψώνεται στο
επίπεδο κρατικού Θεού. Αντίφαση; Μάλλον όχι. Οι παραδοσιακές φόρμες ερμήνευσης
των κοινωνιολογικοψυχολογικών - οικονομικοπολιτικών - ατομικών διεργασιών και
καταστάσεων που συνθέτουν ιστορία αποδεικνύονται ανεπαρκείς. Δεν είναι ακόμα η
σειρά μας να προτείνουμε μια ολοκληρωμένη προοπτική ανάλυσης της ιστορίας. Θα
θέλαμε όμως να επισημάνουμε ένα σημαντικό κατά τη γνώμη μας γεγονός. Εκείνο που
φαίνεται καθαρά ότι λείπει απ' όλα ανεξαίρετα τα «συστήματα αναφοράς» είναι η
ειλικρίνεια.